ΒΙΝΤΕΟ
Μια ιστορία αγάπης γραμμένη στους τοίχους της Κομαντατούρ!
Με αφορμή την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου θα μιλήσουμε για το πιο συγκλονιστικό χάραγμα για την ΑΕΚ. Γιατί η δική μας ΑΕΚ έχει ιστορία γραμμένη ΚΑΙ στους τοίχους της Κομαντατούρ.
Κοντά στον σταθμό του Μετρό στο Πανεπιστήμιο, στην οδό Κοραή 4, δίπλα από τον ιστορικό κινηματογράφο Άστυ, στο κτίριο της Εθνικής Ασφαλιστικής που επιτάχθηκε από τους Γερμανούς το 1941, κατεβαίνοντας μερικά σκαλιά οδηγούμαστε σε έναν άγνωστο χώρο σε πολλούς.
Εδώ, έξι μέτρα κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, στα δύο υπόγεια που είχαν κατασκευαστεί ως αντιαεροπορικά καταφύγια, κατά τη διάρκεια της Κατοχής ήταν το κολαστήριο της Γκεστάπο, τα κρατητήρια της Κομανταντούρ, τα οποία τώρα έχουν μετατραπεί σε ένα μνημείο ιστορικής μνήμης, που θα τιμά όσους κρατήθηκαν και βασανίστηκαν στα υπόγεια και στην πλειονότητά τους εξοντώθηκαν.
Η Κομαντατούρ λειτουργούσε ως κέντρο μεταγωγής, όπου έπειτα από ολιγοήμερη κράτηση και ανακρίσεις, οι κρατούμενοι μεταφέρονταν στη συνέχεια, ανάλογα με το παράπτωμα, στα γραφεία των Ες-Ες της οδού Μέρλιν, στις φυλακές Αβέρωφ, στα γερμανικά στρατοδικεία, σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, σε καταναγκαστικά έργα ή σε τόπους εκτελέσεων.
Στους χώρους αυτούς κρατήθηκαν πολλοί Έλληνες πολίτες κάθε ηλικίας – άντρες, γυναίκες, μέχρι και παιδιά 14 ετών – αλλά και κάποιοι Γερμανοί και Ιταλοί αντιφασίστες. Οι περισσότεροι συλλαμβάνονταν κατά τη διάρκεια αντιστασιακών κινητοποιήσεων, διαδηλώσεων ή κατά τη διάρκεια των διαβόητων κατοχικών μπλόκων. Εκεί οδηγούνταν όμως άτομα ακόμα και για ασήμαντα παραπτώματα όπως την παράνομη μεταφορά τους με το τραμ κ.α. Οι επιβεβαιωμένοι κρατούμενοι είναι μόνο 239, τόσα είναι τα ονόματα που είναι καταγεγραμμένα στους τοίχους, αριθμός πολύ μικρότερος του πραγματικού, ο οποίος παραμένει άγνωστος. Οι Γερμανοί έβαφαν κατά διαστήματα τους τοίχους και οι χαραγμένες σημειώσεις των κρατουμένων εξαφανίζονταν. Οι τοίχοι όμως κάθε φορά ξαναγέμιζαν με μηνύματα. Όταν χάνοντας τον πόλεμο έφυγαν εσπευσμένα, δεν πρόλαβαν να ξαναβάψουν το δεύτερο υπόγειο κι έτσι έμειναν οι χαραγμένες επιγραφές του 1944 στους τοίχους για να συγκλονίζουν.
Οι Ναζί μπορεί να μην άφησαν αρχεία, όμως η ιστορία γράφεται μέσα από τις επιγραφές που σώθηκαν, μικροαντικείμενα, σελίδες από γερμανικά ημερολόγια καθώς και λίγες μαρτυρίες ανθρώπων που οδηγήθηκαν εκεί κι επέζησαν. Έτσι κι αλλιώς το αποτύπωμα των ανθρώπων στους τοίχους των υπογείων είναι πιο συγκλονιστικό από οποιοδήποτε βιβλίο ιστορίας.
Σε όλη την έκταση των τοίχων του δευτέρου και σε περιορισμένο τμήμα του πρώτου υπογείου οι κρατούμενοι σκάλιζαν με όποιο αιχμηρό αντικείμενο είχαν στη διάθεσή τους μηνύματα, συναισθήματα, ονόματα, χρονολογίες και σχέδια (ανθρώπινες φιγούρες, καράβια, τραμ, αυτοκίνητα κ.λ.π), αφήνοντας το δικό τους σημάδι στην ιστορία. Έγραφαν για να δώσουν σήμα στους δικούς τους, αν χάνονταν, ότι εκεί κάποτε βρέθηκαν κι αυτοί. Διαβάζεις, νιώθεις την αγωνία, τον φόβο, την απόγνωση, την θλίψη, την ελπίδα κι αναρωτιέσαι τι απέγιναν άραγε.
“24 ώρες χωρίς φαΐ και νερό. Μόνο μυρίζοντας γιασεμί”
“Ποινή Θανάτου”
«Μαυρίκιος Ν. Μαλευρής, τελειόφοιτος Ιατρικής, κρατούμαι ως όμηρος, αδίκως φυλακισθείς, είσοδος 15-12-42, έξοδος 10-1-43 δια Αβέρωφ, μαρτύρια Ιεράς Εξέτασης”
“Να με τουφεκίσουνε και να ζήσει ο αδερφός μου ο Μιχάλης”
“Franzella, entrata (είσοδος) 29-7-44, uscita (έξοδος) κενό”
“Ελευθέριος Ψούνης, ετών 21, Καισαριανή, μπουκαδόρος”
“Φωνάξτε για νερό, αλλιώς θα πεθάνετε εδώ”
“Μαυρομάτης Αλέξανδρος, ετών 16, Νεράιδα Βύρωνος, είσοδος 1/7/43, έξοδος άγνωστος”
«Έξοδος άγνωστος» αλλά ο νους επινοεί διεξόδους για να έχει από κάπου να κρατηθεί. Ανάμεσα στα χαραγμένα ονόματα και σκίτσα, σε ένα από τα κελιά, υπάρχει χαραγμένος ένας πελώριος Δικέφαλος Αετός μαζί με το τρίγραμμα ΑΕΚ. Κάποιος φυλακισμένος βρίσκει διέξοδο από τη βαρβαρότητα στην ΑΕΚ. Ανατριχιαστικό, συγκινητικό, όχι όμως τυχαίο.
Στον απέναντι τοίχο επίσης υπάρχουν χαραγμένοι δύο μικρότεροι δικέφαλοι, το όνομα του Κωνσταντινουπολίτη παίκτη της ΑΕΚ Κλεάνθη Μαρόπουλου και η επιγραφή “ΑΕΚ ΠΡΩΤΑΘΛΗΤΡΙΑ”.
Τι οδήγησε όμως τον ανώνυμο κρατούμενο των Γερμανών, να χαράξει αυτά τα σύμβολα;
Πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, κατά γενική ομολογία, η ΑΕΚ είχε την καλύτερη ομάδα, έχοντας κατακτήσει το νταμπλ του 1939 (ήταν η πρώτη ομάδα που το κατάφερε) και το πρωτάθλημα του 1940. Τότε στην «Ένωση» υπήρξαν σπουδαίοι παίκτες όπως ο Μαρόπουλος, ο Δελαβίνιας, ο Ρίμπας, ο Τζανετής, ο Σκλαβούνος κ.α. και με το πρώην μεγάλο αστέρι της Κώστα Νεγρεπόντη να τους καθοδηγεί πλέον ως τεχνικός, έδειχναν ικανοί να κυριαρχήσουν για χρόνια στο ελληνικό ποδόσφαιρο. Λογικά ήταν το μεγάλο φαβορί και για το πρωτάθλημα που δεν τελείωσε ποτέ και «αδικήθηκε» περισσότερο έναντι των υπόλοιπων ομάδων σύμφωνα με τις εξελίξεις.
Ένα μήνα πριν ηχήσουν οι σειρήνες του πολέμου, στις 29 Σεπτεμβρίου η ΑΕΚ “διαλύει” σε φιλικό αγώνα τον Ολυμπιακό με 7-3. Σύμφωνα με τους αθλητικούς ιστορικούς, ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος ανέκοψε την πορεία μίας ομάδας που θα μπορούσε να αλλάξει τον ρου της ποδοσφαιρικής ιστορίας της Ελλάδας.
Επιπρόσθετα στην Κατοχή ανοίγει και ένα από τα πιο συγκλονιστικά κεφάλαια της σύγχρονης αθλητικής ιστορίας. Το 1942 ιδρύεται η αντιστασιακή οργάνωση Ένωσις Ελλήνων Αθλητών με σκοπό την οικονομική, υλική και ηθική στήριξη των ασθενών και άνεργων αθλητών καθώς και γενικότερα τη διοργάνωση αθλητικών εκδηλώσεων, από τα έσοδα των οποίων θα λειτουργούσαν τα λαϊκά συσσίτια στις συνοικίες της Αθήνας. Στην E.E.A. συμμετέχουν και ο Κλεάνθης Μαρόπουλος της πρωταθλήτριας ΑΕΚ, μαζί με το συμπαίκτη και φίλο του Τρύφωνα Τζανετή, οι οποίοι πρωτοστατούν στη συγκέντρωση τροφίμων κλπ.
Στην ιστορία έμεινε ένας ποδοσφαιρικός αγώνας που δεν άρχισε ποτέ αλλά μετατράπηκε σε μια από τις πρώτες αντιστασιακές κινήσεις των Αθηναίων. Την άνοιξη του 1942, η Ε.Ε.Α. είχε προγραμματίσει να αγωνιστούν στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας ο Παναθηναϊκός με την ΑΕΚ και μέρος των εισπράξεων θα πήγαινε στους φυματικούς του «Σωτηρία». Περισσότεροι από 15.000 φίλαθλοι βρέθηκαν στις εξέδρες του γηπέδου. Όταν οι γερμανικές δυνάμεις έμαθαν για τη διεξαγωγή του φιλικού, αποφάσισαν να ορίσουν δικό τους διαιτητή, έναν Αυστριακό αξιωματικό των δυνάμεων κατοχής, ενώ απαίτησαν μέρος των εσόδων. Η συγκεκριμένη εξέλιξη δεν άρεσε τόσο στον αρχηγό του Παναθηναϊκού, τον Κρητικό, όσο και του «δικέφαλου», Κλεάνθη Μαρόπουλου αλλά και σε όλους τους παίκτες, που αποφάσισαν να μην αγωνιστούν. Οι παίκτες βγήκαν στον αγωνιστικό χώρο και αντί να ξεκινήσουν τον αγώνα ανέβηκαν στις εξέδρες και εξήγησαν τι είχε συμβεί. Ο κόσμος εξοργίστηκε και μπήκε στον αγωνιστικό χώρο καταστρέφοντας τα πάντα ενώ φώναζαν συνθήματα υπέρ των αθλητών και των δύο ομάδων κυρίως του Κρητικού και του Μαρόπουλου, του «ξανθού αετού» της Ένωσης. Στη συνέχεια οργανώθηκε αυθόρμητη αντικατοχική-αντιφασιστική διαδήλωση που έφτασε μέχρι την Ομόνοια, με τις γερμανικές δυνάμεις να επεμβαίνουν για να τη διαλύσουν. Η πρώτη αντικατοχική διαδήλωση!
Πέρα απ‘ όλα αυτά όμως, δεν είναι καθόλου τυχαίο που ο σκαλισμένος δικέφαλος υπάρχει στα υπόγεια της Κομαντατούρ. Για τον ανώνυμο κρατούμενο στα υπόγεια της Κομαντατούρ, το χάραγμα του ονόματος της ΑΕΚ και του ηγέτη της Μαρόπουλου δεν φανερώνει μόνο τα οπαδικά του αισθήματα ή το θαυμασμό και το σεβασμό του σε «ήρωες των γηπέδων», οι οποίοι αγωνίστηκαν μέσα και έξω από αυτά για την αξιοπρέπεια και την ηθική ανύψωση των Ελλήνων. Δεν είναι μόνο γιατί τότε η ΑΕΚ ήταν η υπερομάδα που τη σταμάτησε ο πόλεμος ούτε μόνο ότι ο άγνωστος φυλακισμένος είχε σαν ίνδαλμα τον «ξανθό αετό» της Ένωσης.
Έχει να κάνει και με τα ιδανικά που πρεσβεύει η Ένωση από την γέννησή της. Ότι η ΑΕΚ είναι ένα σύμβολο μνήμης, μια μεγάλη ιδέα, κάτι πολύ «περισσότερο από ένα club» που χτίστηκε πάνω στην περηφάνεια του πρόσφυγα και σμιλεύτηκε από το δάκρυ του.
Έχει να κάνει και με την ιστορία που κουβαλά αυτός ο σύλλογος στις πλάτες του. Μια ιστορία που γεννήθηκε στις στάχτες και προορίζεται για τις δόξες. Μια ιστορία που βγαίνει από τα προσφυγικά σεντούκια και μεταφέρεται από γενιά σε γενιά. Γιατί αυτό το ιστορικό νήμα δεν χάθηκε ποτέ από τότε. Ο Νεγρεπόντης, ο Μαρόπουλος, ο Κοντούλης που σκοτώθηκε καθ’ οδόν για τον τοίχο της Καισαριανής τον Ιούνιο του 1944, η φωνή του Καζαντζίδη και της Μπέλλου, ο θείος Λουκάς, τα σημάδια στο σώμα του Μόσχου, εκείνο το ονειρεμένο βράδυ του ’68, το ταξίδι στο Βελιγράδι εν μέσω βομβαρδισμών, ο τοίχος που ακόμα γραφεί «ΑΕΚ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΠΡΟΣΦΥΓΙΑ ΞΕΡΙΖΩΜΕΝΗ».
Ο χαραγμένος δικέφαλος στα υπόγεια κελιά της Κομαντατούρ μας γεμίζει συγκίνηση και υπερηφάνεια γιατί ακόμα μία φορά φανερώνει πόσο αδιαπραγμάτευτα διαφορετικό είναι να είσαι ΑΕΚ!
Υ.Γ.1 Κι αν ακόμα πιστεύετε ότι είναι απλά τυχαίο που βρίσκεται εκεί το χάραγμα της ΑΕΚ να σας θυμίσουμε τη δήλωση του Μανώλη Γλέζου. Του ανθρώπου που μαζί με τον Λάκη Σάντα τη νύχτα της 30ής προς 31η Μαΐου του 1941 κατέβασαν τη σημαία της Ναζιστικής Γερμανίας από τον ιστό του βράχου της Ακρόπολης, στην Αθήνα και ο οποίος ταξίδεψε με τους απλούς οπαδούς της ομάδας στο Βελιγράδι για το ιστορικό φιλικό με την Παρτιζάν ενώ συνεχίζονταν οι βομβαρδισμοί του ΝΑΤΟ. «Είμαι ΑΕΚ και μάλιστα με τους Original. Δεθήκαμε μέσα από το ταξίδι στο Βελιγράδι, την περίοδο των Νατοϊκών βομβαρδισμών. Εκεί γνώρισα τους οπαδούς της κι έγινα ΑΕΚτζής. Γιατί είδα μια αθλητική ομάδα η οποία τέθηκε μπροστά σε έναν αγώνα που ξεφεύγει από τα αθλητικά πλαίσια και κινείται πολιτικά με ξεκάθαρο τρόπο.
Το γεγονός πως στάθηκε στο πλευρό ενός λαού που δεχόταν την επίθεση του ΝΑΤΟ, εμένα που δεν είχα σύνδεση με καμιά ομάδα, με έκανε να την αγαπήσω… Πλέον τους μόνους αγώνες που παρακολουθώ, είναι της ΑΕΚ. Μόνο εκεί που παίζει η ΑΕΚ».
Υ.Γ.2 «24 ώρες χωρίς φαΐ και νερό. Μόνο μυρίζοντας γιασεμί», γράφει κάποιος κρατούμενος, μια φράση, που έγινε και ο τίτλος ντοκιμαντέρ το 1994 από τον Γιάννη Οικονομίδη σε κείμενα του Μιχάλη Γκανά, για τις ναζιστικές φυλακές που λειτούργησαν στην οδό Κοραή.