Το 1821 είδωλο πάντα του παρόντος

Διακόσια χρόνια μετά, εμείς οι Έλληνες εξακολουθούμε να αντιμετωπίζουμε τα ιστορικά και τα μυθικά γεγονότα του 1821, όχι ως ένα υπό διερεύνηση παρελθόν αλλά καταπώς την τρέχουσα κάθε φορά πραγματικότητα συμφέρει

Κάποια γεγονότα υπερτονίζονται, τα πολλά απλά αναφέρονται και άλλα αποσιωπώνται. Στόχος η εθνική κατά περίπτωση εθνική ανάταση και η προβολή των κατάλληλων για την εποχή προτύπων κι επιθυμητών παραδειγμάτων. Πάντα έτσι γινότανε! Καιροσκοπικές επίσημες εκδοχές της Ιστορίας της Επανάστασης κατάλληλα επεξεργασμένες, που περίοπτη θέση στα μαθητικά βιβλία έβρισκαν, σε ιστορικές αλήθειες αναντίρρητης πραγματικότητας μετατρέπονταν, στα νομίσματα αποτυπώνονταν και στη λαϊκή αφήγηση πρωταγωνιστούσαν. Για όσους δεν το έπιασαν ή δεν το καταλαβαίνουν, εξηγώ…

Η πρώτη ένταξη του 1821 στη σχολική ύλη γίνεται το 1853 με εκτεταμένα αποσπάσματα της «Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους» του Παπαρρηγόπουλου. Η προσπάθεια όμως δεν τελεσφορεί γιατί η ύλη, σύμφωνα με την ιστοριογραφική ορθοδοξία της εποχής, ιστορικά ανακριβής χαρακτηρίζεται. Το 1860 όμως, δύο σχολικά βιβλία με αποκλειστικό θέμα το 1821 εκδίδονται και στην εκπαιδευτική ύλη περιλαμβάνονται, ενώ ένα τρίτο το 1864 τα ακολουθεί. Κοινή κεντρική ιδέα όλων αυτών των αφηγήσεων, η ανάδειξη της ιστορικής συνέχειας του γένους, η απόδειξη της ανωτερότητας της φυλής και η εξιδανίκευση μιας κοινωνικά ιεραρχημένης εθνικής ομοψυχίας. «Οι αρχιερείς, περιζωσθέντες την ρομφαίαν, οι προεστώτες των επαρχιών και οι αρματωλοί, ενωμένοι άπαντες με τον ιερόν της ομονοίας δεσμόν, τίθενται επικεφαλής του λαού…». Με την πάροδο του χρόνου και μέχρι τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, όλα τα σχολικά εγχειρίδια που εκδίδονται, στην ταύτιση έθνους-εκκλησίας εστιάζονται, τον συνακόλουθο καθαγιασμό της καταστημένης κοινωνικής ιεραρχίας προωθούν και το αίτημα για ελευθερία σε δεύτερη προτεραιότητα προβολής βάζουν…
Ξαφνικά, η ανάλυση του 1821 με βάση τα εργαλεία του ιστορικού υλισμού επιχειρείται (Κορδάτος,1924) και η δημόσια συζήτηση σε ένα νέο πολιτικοϊδεολογικό τοπίο οδηγείται.

Αυτή η στροφή στα σχολικά εγχειρίδια του Μεσοπολέμου αποτυπώνεται και η ανάδυση μιας ελληνικής αστικής τάξης ως αποτέλεσμα του 1821 με διάφορους τρόπους πια προβάλλεται. Ταυτόχρονα μια ιδιαίτερη έμφαση στην εθνική ενότητα δίνεται και το ιδεολόγημα περί ελληνικής μοναδικότητας κάπως εγκαταλείπεται. Κάτι που και κατά την Μεταξική δικτατορία επανέρχεται αλλά δεν ισχυροποιείται. Αντίθετα, μια ξεκάθαρη ερμηνευτική οπισθοδρόμηση τα μετεμφυλιακά χρόνια παρατηρείται, όταν οι πιο παρωχημένες και από καιρό ξεχασμένες εθνο-θρησκευτικές κορόνες την εμφάνισή τους στα σχολικά εγχειρίδια ξανακάνουν. Η ελληνική μοναδικότητα και ο φυλετικός χαρακτήρας του 1821 επιστρέφουν, όπως και η καταλυτική συμβολή στο Αγώνα της Εκκλησίας. Η Χούντα αργότερα, πέρα από τις εθνικές και θρησκευτικές κορόνες, τους «κακούς» πολιτικούς της Ιστορίας θα δείξει και τους «καλούς» στρατιωτικούς θα εξάρει, χωρίς να παραλείψει την Φιλοθρησκεία και την Φιλοπατρία των επαναστατών να τονίσει, την αρχομανία κάποιων να καταδικάσει και τον ατομικισμό άλλων να ψέξει…
Μεταπολιτευτικά, τα σχολικά βιβλία έναν διάχυτο αντι-ιμπεριαλισμό δείχνουν, μια φανερή απέχθεια προς την αντιδραστική Δύση εκφράζουν, την εθνική δολερή διχόνοια καταδικάζουν, την εκδοχή μιας λαϊκής ενότητας προωθούν, την εθνική ανεξαρτησία από ξένες παρεμβάσεις προμοτάρουν και ταυτόχρονα στις αξίες και τις αρχές της γαλλικής επανάστασης επικεντρώνονται. Χωρίς βέβαια να παραλείψουν, την «ανεκτίμητη» συμβολή της Εκκλησίας να τονίσουν, την «δυναμική» των προεστών να σημειώσουν, τους «ήρωες» να θεοποιήσουν και τα ψιλά γράμματα αυτής της οχτάχρονης ιστορίας παντελώς να αποκρύψουν. Πολλές έτσι οι θεωρήσεις(παλαιές και νεώτερες) του 1821, με αποτέλεσμα ούτε στο πώς θα το γιορτάσουμε οι Έλληνες να συμφωνούμε! Αφού οι πλείστοι από εμάς ό,τι διδαχθήκαμε στο σχολείο γνωρίζουμε και ανάλογα με το πότε «μορφωθήκαμε», την εκδοχή μας εκφράζουμε και ζήτω το δικό μας 1821 κραυγάζουμε! Θα τα ξαναπούμε…